IV. Desarrollos de esta concepción en Aristóteles, en la patrística y en la escolástica. Sistema de Leibniz - La justicia - Libros y Revistas - VLEX 1023491557

IV. Desarrollos de esta concepción en Aristóteles, en la patrística y en la escolástica. Sistema de Leibniz

Páginas43-64
43
IV
DESARROLLOS DE ESTA CONCEPCIÓN
EN ARISTÓTELES, EN LA PATRÍSTICA Y EN LA
ESCOLÁSTICA. SISTEMA DE LEIBNIZ
En el sucesivo desarrollo del pensamiento losóco podemos observar el si-
guiente fenómeno: por una parte se mantiene rme, o con mínimas oscilaciones, el
concepto platónico de la justicia como “virtud universal”; por la otra, y de modo
que podríamos llamar paralelo, se adelanta en la elaboración de un concepto diver-
so y más restringido de la justicia –para el que tampoco faltaban elementos origi-
narios en la losofía presocrática–, y que lleva a entenderla como principio exclusi-
vamente social.
Tal duplicidad de direcciones se maniesta clarísima en Aristóteles. Como su
gran maestro, también él considera primordialmente a la justicia en su generalidad,
como virtud total (ὅλη ἀρετὴ) o perfecta (τελεία); y a la injusticia, por consiguiente, no
como parte del vicio, sino como vicio integral32. Lo justo , en su esencia, se identica
con lo igual (ἴσον), o sea, con aquella medida que representa el medio o la equidis-
tancia entre lo mucho y lo poco33. Puesto que dicha medida debe encontrarse en
toda virtud –consistente siempre y precisamente en un “justo medio”–, síguese de
ello que la justicia, entendida en forma genérica (ὁπλῶς δίκαιΟν), comprende y abra-
za en sí a todas las virtudes. Hasta aquí, pues, el concepto aristotélico no diere sus-
tancialmente del platónico, si bien contiene ciertas mayores precisiones en sentido
matemático, de probable origen pitagórico34.
Tampoco se separa, bajo el aspecto lógico, de la concepción platónica, la teoría
acogida por el cristianismo; excepción hecha de que la justicia está ahora referida
32 «Αὕτη μὲν οὖν ἡ δικαιΟσύνη οὐ μέρος ἀρετῆς, ἀλλὰ ὅλη ἀρετή ἐστιν Οὐδὲ ἡ ἐνατία ἀδικία
μέρος κακίας, ἀλλ᾽ ὅλη κακία».[1J. aristóteles, Eth. Nicom., v, 3, 1130 a, 9.
33 Acerca de esto, v. especialmente Eth. Nicom., II, 5, 1106 a, 27 y ss.; v, 6, 1131 a, 9 y ss.
34 Más adelante (§ VI) nos ocuparemos de los ulteriores desarrollos dados por aristó-
teles a la doctrina de la justicia en sentido estricto. Puede también considerarse como
un eco de la doctrina general platónico-aristotélica –y de sus precedentes: cfr. supra,
p. 23–, la sentencia de CiCerón: “Haec enim una virtus [scil . justitia] omnium est
domina et regina virtutum”[2] (De ofciis, lib. III, cap. 6; cfr. ibíd., lib. I, cap. 7).
GiorGio del Vecchio
44
a la divinidad, conforme con el principio fundamental, armado ya en el Antiguo
Testamento, y que encuentra en el Nuevo su más alta expresión35. Dicha referencia
da a la justicia un carácter metafísico diverso, en cuanto la representa como expre-
sión y cumplimiento de una voluntad trascendente y todopoderosa, en la cual la
justicia se unica con la sabiduría, la bondad y la misericordia36. De este modo se
elabora una vez más la idea de la justicia divina distinguiéndola de la humana37;
35 Cfr. más arriba, § II, ps. 7 y ss.
36 Cfr. tertuliano, Adversus Marcionem, lib. II, cap. XII: “A primordio denique Creator
tam bonus quam et justus. Pariter utrumque processit. Bonitas ejus operata est mun-
dum, justitia modulata est... Omnia ut bonitas concepit, ita justitia distinxit”[3]. Ibíd,
cap. XXIX: “Utraque pars bonitatis atque justitiæ dignam plenitudinem divinitatis
efciunt omnia potentis”[4] (en Biblioth. S. Patrum, Romæ, 1902, s. III, vol. III, ps. 105 y
ss., 136). san aGustÍn, Sermo CXXVI, cap. III: “Et hoc quod [Deus] vellet, ipsa justitia
est; et quod ille vult, inquam, ipsa justitia est. Non enim iniquum est quod ille vult,
aut æquum potest esse quod non vult”[5] (en miGne, Patrol. lat., t. XXXVIII, p. 700).
san anselmo, Proslogion, caps. IX a XI: “Nam cum totus et summe justus sis, tamen
idcirco etiam malis benignius es, quia tottis summe bonus es”. “Nam etsi difcile sit
intelligere quomodo misericordia tua non absit a tua justitia; necessarium tamen est
credere quia nequaquam adversatur justitiæ, quod exundat ex bonitate, quæ nulla est
sine justitia, imo vere concordat justitiæ” (cap. IX). “Cum enim punis malos, justum
est, quia illorum meritis convenit; cum vero parcis malis, justum est; non quia illorum
meritis, sed quia bonitati tuæ condecens est” (cap. x). “Nam id solum justum est,
quod vis; et non justum, quod non vis” (cap. XI)[6] (en miGne, Patrol. lat., t. CLVIII,
ps. 231 a 233). santo tomás, Summa Theol., 1a, qœst. 21, art. 1 ad 2: “Impossibile est
Deum velle nisi quod ratio suæ sapientiæ habet. Quæ quidem est sicut lex justitiæ,
secundum quam ejus voluntas recta et justa est. Unde quod secundum suam volun-
tatem facit, juste facit; sicut et nos quod secundum legem facimus, juste facimus. Sed
nos quidem secundum legem alicujus superioris, Deus autem sibi ipsi est lex”[7J.
Ibíd., art. 4 c: “Non enim potest facere aliquid Deus, quod non sit conveniens sa-
pientiæ et bonitati ipsius ... Et sic oportet in omni opere Dei esse justitiam”[8] Este
concepto es expresado también, con admirable precisión, por dante:
“La prima volontà, ch’è da se buona,
Da sè, chè sommo ben, mai non si mosse.
Cotanto è giusto quanto a lei consuona;
Nullo creato bene a sè la tira,
Ma essa, radiando, lui cagiona”[9].
(Par., XIX, v. 86 a·90).
Cfr. M onarchia, lib. II, cap. II, §§ 4 y 5: “Ex hiis jam liquet quod jus curo sit bonum, per
prius in mente Dei est ... Et cum voluntas et volitum in Deo sit idem, sequitur ulterius
quod divina voluntas sit ipsum jus. Et iterum ex hoc sequitur quod jus in rebus nihil
est aliud quam similitudo divinæ voluntatis: unde t quod quicquid divinæ voluntati
non consonat, ipsum jus esse non possit, et quicquid divinæ voluntati est consonum,
jus ipsum sit”[10].
37 Considerada como virtud divina, la justicia, a semejanza de otras virtudes, tiene en
Dios mismo existencia ejemplar (“est exemplariter in Deo”[11]: santo tomás, Sum-

Para continuar leyendo

Solicita tu prueba

VLEX utiliza cookies de inicio de sesión para aportarte una mejor experiencia de navegación. Si haces click en 'Aceptar' o continúas navegando por esta web consideramos que aceptas nuestra política de cookies. ACEPTAR